Ганчарная майстэрня

Аб прафесіяналізме беларускіх ганчароў сведчыць той факт, што на працягу многіх стагоддзяў іх вырабы масава вывозіліся на продаж за мяжу. У ХVIIстагоддзі нашы майстры былі запрошаны ў Маскоўскую дзяржаву і прымалі ўдзел у аздабленні Пакроўскага сабора ў Ізмайлаве, адной з цэркваў Андрэеўскага манастыра, палаца і царквы Спаса ў Маскоўскім Крамлі.

Нарыхтоўка гліны

   Гліна - асноўная сыравіна ў ганчарнай справе. У Беларусі выяўлена каля 400 радовішчаў гліны. У даўніну сыравіну здабывалі адкрытым спосабам, пры дапамозе рыдлёўкі ў глінішчах, размешчаных па берагах вадаёмаў, на схілах узвышшаў, як правіла, на адлегласці не больш за 2-4 км ад месца, дзе была размешчана ганчарная майстэрня. Здабыты матэрыял звозілі на двор і складалі кучай (“гурбай”, “грудай”) проста на зямлю або ў збудаваных з жэрдак сховішчах пад адкрытым небам. Пасля гэтага сыравіну залівалі вадой і пакідалі гібець і перемярзать да вясны ці нават наступнай восені. Затым гліну заносілі ў памяшканне і ўкладвалі ў спецыяльна адведзеным месцы, яшчэ быў “глiннiк”, “катух” ці “коцак”.

   Дадавалі ваду і некаторыя  кампаненты (перапаленыя і перамалочаныя камяні або пясок). Гэтыя кампаненты павялічвалі вогнетрываласць гліны, рабілі яе менш “тлустай”. Затым яе пачыналі мясіць, размінаць нагамі, рукамі і разнастайнымі прыстасаваннямі (доўбнямі, стругамі, таўкачамі). Гліна лічылася гатовай да працы, калі ператваралася ў аднароднае цеста.

Фармоўка глінянага посуду

   Майстар змяшчае ў цэнтр працуючага ганчарнага круга ком гліны, змочвае рукі вадой і дакладна цэнтруе загатоўку, бо нават невялікае бакавое біццё здольна разбурыць будучы сасуд. Далей у сярэдзіне глінянай нарыхтоўкі націскам вялікіх пальцаў робіцца паглыбленне-пракол і фармуецца донца.

    На наступным этапе загатоўка выцягваецца ў цыліндр неабходнай вышыні. Працуюць, як правіла, абедзвюма рукамі - адна ўнутры, іншая звонку. Рукі, паміж якімі знаходзіцца сценка цыліндру, перамяшчаюцца ад дна ўверх. Пры гэтым майстар дабіваецца адначасова як павелічэння вышыні цыліндру, так і паступовага патанчэння яго сценак. Традыцыйна таўшчыня сценак для бытавога посуду складае каля 5 міліметраў. У працэсе фармоўкі рукі неабходна ўвесь час змочваць вадой, каб яны добра слізгалі па гліне.
   З атрыманага цыліндру фармуецца задуманы сасуд. Спачатку ўдакладняецца форма асновы, затым, мякка націскаючы на сценкі цыліндру з унутранага боку, майстар пашырае цэнтральную частку. Далей націсканнем са знешняга боку фармуецца плячо і шыйка (рыльца). Завяршаюць выраб ёмкасці фармоўкай злёгку патоўшчанага венчыка, які завяршае выраб.
   Усе работы выконваюцца плаўна і ў некалькі праходак, гэтым гарантуецца дастатковая крэпасць гатовага посуду.

   Сушка і абпал

   Сырую кераміку сушаць на працягу 2-3 дзён у майстэрні (для гэтага майструюць пад столлю дашчаныя паліцы), а летам у сухое надвор'е - на вуліцы. У канцы XIX стагоддзя вырабы з гліны абпальвалі ў звычайных хатніх печах або спецыяльных горных разнастайных канструкцыях. Такі абпал быў працаёмкім і патрабаваў высокага майстэрства і спрыту. Значная частка прадукцыі нярэдка ішла ў брак.

   Для надання абпаленым вырабам асаблівых уласцівасцяў іх падвяргаюць дадатковай апрацоўцы. Традыцыйна найбольш распаўсюджанымі былі вашчэнне, абвар, дымленне і пакрыццё шкляной глазурай.
   Васкаваная кераміка ў гарачым стане пакрываецца слоем пчалінага воску. Воск закрывае поры, што робіць такі посуд прыдатным для працяглага захоўвання самых розных вадкасцяў і прадуктаў.
   Абварная  (“рабая”, “гартаваная”) кераміка ў гарачым стане апускаецца на кароткі час у кіслы раствор жытняй мукі, што прыводзіць да з'яўлення непаўторнага ўзору на паверхні і павелічэння яе трываласці. У даўніну такую кераміку часцей за ўсё выкарыстоўвалі для прыгатавання ежы ў печы.
   Чернозадымленая кераміка атрымліваецца пры стварэнні ў абпальнай печы дымнага беспаветранага асяроддзя, што робіць яе падобнай  да  жалезных вырабаў і надае кераміцы сінявата-чорны колер і асобую  трываласць.
   Паліваная кераміка вырабляецца шляхам пакрыцця паверхні ўжо абпаленага вырабу “палiвай” на аснове кварцавага пяску з наступным паўторным абпалам, у час якога пясок плавіцца да стану шкла.